नेत्रा काणेकर भाग नऊ : सुदर्शन कथा
आतापर्येंत आपण ऐकलेत की, नेत्राच्या घरी वंदनाच्या आत्म्याने मास्तरांवर हल्ला करण्याचा प्रयत्न केला खरा परंतु सुदर्शनने वंदनाचा भूतकाळ समोर उभा करून तिला शांत केले. इतकेच करून सुदर्शन थांबला नाही तर त्याने मार्तंडच्या हेतूविषयीसुद्धा संभ्रम निर्माण केला. सुदर्शनने वंदनाला मार्तंडपासून सुटका करून देण्याचे आश्वासन देताच वंदना तिथून निघून गेली. घडलेल्या प्रसंगांवर खुलासा करण्याची ती वेळ होती..
आता पुढे,
रात्रीच्या गडद काळोखात निर्जन रस्त्यावरून आपण जेव्हा आपल्याच तंद्रित चालत असतो. तेव्हा अंधारातून एकाएकी काही समोर आले की जीव घाबरायला होतोच.. माझीही तिचं अवस्था होती.. अचानक समोर आलेल्या त्या व्यक्तीमुळे मी दचकून चार पावलं मागे सरकलो.. परंतु मला धीर देत सुदर्शनने पुढे गेला.
"मास्तर.. हा नामदेव.. याने आपल्याला मदतच केली आहे.."
मी टॉर्च सुरु करून त्या व्यक्तीवर प्रकाश टाकला. पंचवीशीतला तरुण होता तो. सफेद बंडी आणि खाली रुमाल गुंडाळून शांतपणे उभा राहीला होता. पेहरावावरून तर याच गावचा वाटत होता.
"याने मदत केली.. कशी..?" मी सुदर्शनकडे पाहत विचारले.
"हो.. सकाळी आलो होतो तेव्हा योगायोगाने हा त्या घराजवळच भेटला.. गावात इतर कुणाला विचारायची सोय नव्हती. याने दिलेल्या माहितीमुळेच वंदनाचं नाव आणि तिच्या पतीबद्दल समजले.." सुदर्शनने पुढे सांगितले.
"व्हयं.. गावात कुणीच काय बोलणार न्हाय.. समदी टरकून असायची वंदीला.. पण मी वंदीकडं बऱ्याचदा गेलो होतो. दिनक्या सोबत कामाला व्हतो न्हवं.. अं.. दिनक्या.. वंदीचा नवरा.. लय निबार बघा.. वंदीला पायताणानं हाणायचा.. करायचीच तशी ती काय ना काय.. पण त्या दिशी जवा दिनक्या गेला.. मी घरी गेलो व्हतो.. त्याचं कार्य उरकाया कुणाला तरी जावं लागणार व्हतं की.. म्हणुन मी गेलो तर वंदीकडं बघून मला कायतरी काळंबेरं वाटलं.. त्याचं सगळं सामान ती वरच्या माळ्यावरल्या पेटीत भरत होती.. फोटू बी व्हता.. मी विचारलं बी तिला.. फोटूवर हारबीर घालाय लागलं की म्हणुन.. पण कसली झिणकारत आली माझ्या अंगाव.. वर म्हटली पुण्यांदा घरात पाऊल टाकायचं न्हाय.. मी गपगुमान मागं फिरलू.. पण मी जाणलं व्हतं कायतरी गडबड हुती.." नामदेव भडाभडा बोलून मोकळा झाला.
"पण गावातले इतके घाबरायचे तिला.. तर आता तूला भीती नाही वाटली का.." मी विचारले.
यावर नामदेवचा चेहरा पडला. त्याच्या डोळ्यांत अश्रू भरून आल्याचे दिसताच मी टॉर्च बंद केला. सुदर्शन त्याच्या जवळ गेला आणि खांद्यावर हात टाकत माझ्याकडे वळून बोलू लागला..
"मास्तर, त्यानंतर काही दिवसांतच नामदेवचा लहान भाऊ बेपत्ता झाला.. आणि त्याच घटनेवरून गावकऱ्यांना वंदनाची खरी बाजू समजली. नामदेवच्या भावाचा मृतदेह वंदनाच्याच घरात सापडला होता.."
"व्हयं.. म्हणुन माझ्या डोक्यात तिच्याबद्दल राग व्हता.. सकाळी ह्ये भेटले मग मला कळलं की वंदना अजून बी इथं भटकत्या.. तिचा बंदोबस्त करायला मला जेवढं काय माहीत हुतं मी समदं याना सांगितलं.. सुदर्शन भाव वंदी दिनक्याला लय घाबरायची.. म्हणुन तिनं त्याला संपवला.. " नामदेव आपले अश्रू पुसत म्हणाला.
"नामदेव, जे झालं ते आता बदलणार नाही.. आम्ही इथून निघतोय पण तूला माहीत आहे तूला काय करायचे आहे ते.. त्या घरात कित्येक निरापराध मुलांचे अवशेष कुठे कुठे पडले आहेत.. आम्ही दूर जाताच तू आपलं काम संपव आणि कुणाच्याही दिसण्यात न येता घरी जा.. सध्या तिथे तूला काही धोका नाही.." सुदर्शनने नामदेवला आधार दिला आणि त्याच्यावर पुढील कामगिरी सोपवून आम्ही निघालो.
त्या गावाची वेस ओलांडेपर्येंत मी एक दोन वेळा सुदर्शनशी बोलण्याचा प्रयत्न केला. परंतु त्याने घरी पोहोचल्यावर सर्वकाही सांगण्याचे कबूल केले. गडद अंधारात आम्ही त्या गावाची वेस ओलांडलीच होती की वंदनाच्या घराच्या दिशेकडून आगीचे आणि धुराचे लोट वर आकाशात जाताना आम्हाला दिसले.. नामदेवने आपली कामगिरी पार पाडली होती.
आम्ही घरी परतलो तेव्हा मध्यरात्र उलटून गेली होती. माझ्या मनात असंख्य प्रश्न उसळ्या घेत होते आणि त्यांचं समाधानकारक उत्तर मला हवं होतं. घराजवळ पोहचलो तेव्हा सुदर्शनने मला घरातून एखादी पिशवी आणण्यास सांगितले. मी लगबगीने आत जाऊन एक मोठी पिशवी घेऊन बाहेर आलो पाहतो तर सुदर्शन अंगणातल्या एका बाजूची जमीन उकरत होता. मी पिशवी पुढे करताच त्याने खूप सारी माती त्या पिशवीत भरली आणि मग ती पिशवी माझ्या हाती देऊन घरात जाण्यास सांगितले. घरात प्रवेश करण्याअगोदर सुदर्शनने आपल्या शबनममधून एक पुडी बाहेर काढली. काही मंत्र उच्चारत त्याने ती पुडी सोडली आणि त्यातील कसलीशी राख बाहेर काढून संपूर्ण घराभोवती तिचे रिंगण बनवले. आपले काम आटोपून सावकाशपणे आत येत त्याने आपल्यामागे दार बंद करून घेतले.
माझ्याकडे पाहून मंद हास्य करत तो म्हणाला..
"ह्म्म्म.. बोल मास्तर.."
मी जणू याच क्षणाची वाट पाहत होतो. उतावीळपणे मी त्याला प्रश्न विचारू लागलो.
"सुदर्शन.. वंदनाची माहीती नामदेवकडून मिळाली समजले परंतु तिची अशी कोणती वस्तू मार्तंडकडे आहे.. आणि त्यामुळे वंदना त्याची आज्ञा मोडू शकत नाही..? वंदनाला झोपडीत गेल्यावर काय दिसेल की ज्याच्यामुळे तिचा मार्तंडवरचा विश्वास उडेल..? आणि तू नेत्राचं शरीर देण्याचं कबूल केलंस.. त्यामागचा उद्देश काय.. आपल्याला नेत्राचा जीव धोक्यात घालणं गरजेचंच आहे का..? म्हणजे इतर काही उपाय नाही का..? आणि सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न.. आपण मार्तंडचा समोरासमोर सामना का करू शकत नाही.. आपल्याला माहीत आहे की या सगळ्या खेळाचा सूत्रधार तोच आहे.. मग त्यालाच का पकडत नाही आपण..?" एकामागोमाग एक असं बरेच प्रश्न मी एकदमच विचारले. म्हणजे माझ्या मनातली खळबळ सुदर्शनला कळावी एवढीच माझी इच्छा होती.
माझे प्रश्न संपताच सुदर्शनने खुर्चीला पाठ टेकली आणि दूर कुठेतरी शून्यात नजर घालून तो बोलू लागला..
"मास्तर.. मी मुद्दामच वरच्या खोलीत गेलो होतो. नामदेवने दिलेली माहीती खूप महत्त्वाची होती. वंदना दिनकरला घाबरायची आणि तो जिवंत नाही हे कळताच मी प्रथम त्याचा फोटो शोधला आणि आवाहन करून त्याच्याशी संवाद साधण्याचा प्रयत्न केला. वंदनाबद्दल बारीकसारीक सर्वकाही त्या भल्या आत्म्याने सांगितले. वंदनाची वस्तू तूला वेळ आल्यावर कळेलच मास्तर.. राहीला प्रश्न तिच्या झोपडीत जाण्याचा.. तर ती झोपडीपर्येंत पोहचू शकणार नाही... मार्तंडने झोपडीच्या आसपास वंदनासाठी बंधन घातले आहे.. तसेच जसे आता मी तुझ्या घराबाहेर घातले आहे..."
"हा.. ते राहिलंच.. आपल्या घराबाहेर कश्यासाठी..?" मी सुदर्शनला मध्यचे थांबवत विचारले.
तो गालात हसला.. आपल्या जागेवरून उठून मातीने भरलेली पिशवी त्याने दक्षिणेकडील कोपऱ्यात रिकामी केली. बाजूला ठेवलेल्या तांब्यातील पाणी हातावर घेत त्याने कसलासा लहान मुलांचा खेळ खेळण्यास सुरुवात केली. आपल्या त्या कार्यात मग्न होत सुदर्शनने मलाच प्रतिप्रश्न केला..
"काय मास्तर.. आत्ताचं तिचं घर जाळून आलो आपण.. मग ती जाब विचारायला येणार नाही का..?" सुदर्शन म्हणाला.
"आपण..? ते तर नामदेवने.." मी प्रश्न घातलाच होता की सुदर्शनने तो खोडला.. त्याचे माती कालवण्याचे काम अद्याप सुरु होते.
"नाही.. आपण.. तिथे आपण गेल्यानंतरच हे सर्व झाले.. नामदेवचा उच्चार पुन्हा व्हायला नको.." तो म्हणाला. मी त्याच्या बोलण्याचा रोख समजून गेलो.
"बरं मग नेत्राचं काय..?" मी विचारले.
"बघ मास्तर, वंदनाला जेव्हा झोपडीत प्रवेश करता येणार नाही, तेव्हा तिला माझे शब्द पटतील. तिला मार्तंडबद्दल संभ्रम वाटला की गोष्टी अजून सोप्या होतील. मला फक्त मार्तंड कधीही घात करू शकतो एवढंच तिला पटवून द्यायचं आहे. दुसरं म्हणजे नेत्राचं शरीर तिला वापरू देणं यातून नेत्राला तर काहीच धोका नाही, उलटपक्षी तिचा जीव वाचवण्यास मदत होईल.." सुदर्शन शांतपणे म्हणाला. एव्हाना त्याने मातीचे एक घर बनवले होते. आसपासची ओली माती पसरवून तो आणखी काहीतरी आकार बनवण्याचा प्रयत्न करत होता.
"ते कसं.." मी उत्सुकतेने विचारले.
"सांगतो, तुझ्या पुढील प्रश्नाचे उत्तरदेखील यातच आहे.. तू विचारतोस की मार्तंडचा आपण उघड सामना का करत नाही.. तर ऐक.. या प्रकरणात आपली उपस्थिती पाहून मार्तंड आत्ता अगदी या क्षणीसुद्धा नेत्राचा जीव घेऊ शकतो.. ही अघोरी माणसं खूप तापट आणि अविचारी असतात. त्यांच्या कृतिमागे विवेकबुद्धी असेलच याची खात्री देता येत नाही. यासाठीच आपण अजून मार्तंडच्या समोर गेलो नाही.. आणि त्याने आखलेला खेळ आपल्याला फक्त खेळायचा नाही तर जिंकायचासुद्धा आहे.. मग तर आपल्याला तो खेळ, खेळाचे नियम, खेळाडू इत्यादी इतर गोष्टी जाणणेदेखील तितकेच आवश्यक आहे.." सुदर्शनने खुलासा केला.
"परंतु सुदर्शन या प्रकरणात फक्त माहीती काढण्यातच आपला बराचसा वेळ गेला, असं तूला वाटत नाही का..?" मी आणखी खोदून विचारले.
"आपला आतापर्येंतचा वेळ फुकट गेला नाही मास्तर.. मार्तंडच्या खेळाविषयी आता आपल्याला बरीच माहीती मिळाली आहे.. हाव आणि भोग अघोरींना वर्जित आहेत. यांची कामना सामान्य माणसाला धडा शिकवल्याशिवाय सोडत नाही मग अघोरी मार्तंडला तर याची जबरदस्त शिक्षा मिळेल. उद्या अमावस्या आहे.. तिकडे मार्तंड भोगाच्या प्रतीक्षेत आहे आणि आपली फासे टाकायची वेळ सुद्धा जवळ आली आहे.."
सुदर्शनने माझ्या प्रश्नांना उत्तरं देत मूळ विषयाला हात घातला आणि त्याच्या मनातली संपूर्ण योजना मला समजावून सांगितली. सुदर्शन सांगत असलेला शब्द न शब्द मी कान देऊन ऐकला..
एव्हाना सुदर्शनने मातीपासून बनवलेली ती रचना आकार घेऊ लागली होती. घरासारखं काहीतरी मध्यभागी होतं.. आजूबाजूला थोडी मोकळी जमीन.. मातीच्या त्या घराला बारीकसं छिद्र करून सुदर्शनने आपल्याकडील पिवळ्या आणि सफेद अश्या कागदांचा प्रत्येकी एकएक छोटासा तुकडा आत सरकवला. पुन्हा शबनममधून मघाचे भस्म बाहेर काढून त्याने मातीच्या त्या घराभोवती रिंगण काढले. जसे त्याने मघाशी आमच्या घराबाहेर काढले होते. मी ओळखले.. माझ्या अंगावर पिवळ्या रंगाचा शर्ट होता आणि सुदर्शनने पांढरा कुर्ता परिधान केला होता. बहुतेक हे घर आमचेच होते.. आणि आत आम्ही बसलो आहोत, असं दाखवण्याचा प्रयत्न असावा. काही म्हणा सुदर्शन आता खेळत असलेला खेळ माझ्या मनात प्रचंड कुतूहल निर्माण करू पाहत होता. काय बरं करत असावा तो..
"हे काय करतो आहेस सुदर्शन..?" मी त्याच्या कलाकृतीकडे पाहत गंमतीने विचारले.
"श्श.. तुझ्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे मी दिली आहेत. आता काही काळ काहीच बोलायचं नाही आपण.. वंदना यायची वेळ झाली आहे.. आणि माझी या घरातली उपस्थिती नाममात्र आहे.." असं म्हणत सुदर्शनने मंत्रोच्चार सुरु केला.
मी शांतपणे त्याच्या सर्व कृती न्याहाळू लागलो. काही मंत्र म्हणताच सुदर्शनने आपला उजवा हात पुढे केला आणि त्या मातीच्या घराबाहेरील भस्माच्या रिंगणाची काही बाजू पुसली.. पण ते भस्म तर वंदनाच्या आत्म्यापासून रक्षणासाठी वापरले होते.. मग आता ते पुसल्यावर वंदना इथे येणार का.. माझ्या मनात भीतीची एक थंड लहर सळसळली..
सुदर्शन आपले डोळे बंद करून स्तब्ध बसला. जणू कुठल्याश्या वेगळ्याच जगात तो निघून गेला होता. त्याचा श्वास थांबल्याचे जाणवत होते. चेहऱ्यावर शून्य भाव अवतरले होते. अश्यावेळी वंदना इथे आली तर..? मी काय करणार..?
दुर्लक्ष करण्याचा कितीतरी प्रयत्न केला परंतु तरीही मनात त्या विचारांनी धडकी भरवलीच..
क्रमशः
निलेश देसाई
पोस्ट्स
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत: