तमाशा : रात्री गावाजवळच्या शेतात जाणे महागात पडले
किसन आणि राजारामच्या गप्पा चांगल्याच रंगात आल्या होत्या. दोघेही गावाकडे जाणाऱ्या वाटेवरून झपाझप चालत होते. रात्रीचे दोन वाजून गेले होते. घरी जाण्यास बराच उशीर झाला होता. पण काय करावं ..? तमाशाचा नादच खुळा..
दोघं मित्र पस्तीशीत आले होते. बायकामुलांनी दोघांचे घर भरले होते. पण लंगोटी मैत्री अजूनपर्येंत शाबूत होती. अंगात अजून रग होतीच. सोबत खेळलेले खेळ, तालुक्याच्या टॉकीजात पाहिलेले चित्रपट, कधी गावात दाखवलेली मर्दमुकी यांचे किस्से तर भन्नाटच.. एकंदर संसारात गुंतल्यावरसुद्धा किसन आणि राजारामची मैत्री तसुभरदेखील कमी झाली नव्हती. गावातले जय आणि विरू होते दोघं..
तमाशा हा विषयच वेगळा होता. दोघांसाठी अगदी जीव की प्राण.. उन्हाळ्यात जत्रा सुरु व्हायच्या आधी आसपासच्या सगळ्या भागातल्या तमाशांचे वेळापत्रक या दोघांना तोंडपाठ असायचे. आजसुद्धा तमाशाच्या निमित्ताने बाजूच्या गावातला दौरा करून दोघे घरी परतत होते.
गावाकडे रात्री दोनच्या आसपासची वेळ म्हणजे जरा अडचणीचीच.. दिवसभर तापलेली जमिन या वक्ताला थंडगार भासत होती. गार वारं सुटलं होतं. काळाकुट्ट अंधार चहुबाजूला पसरला होता. आजूबाजूला झाडं आपल्याच तालात डोलत होती. इतक्या दाट काळोखात रस्त्याच्या मधोमध किसन आणि राजाराम लांब ढेंगा टाकीत पुढं जात होते. रस्ता पूर्णपणे निर्जन आणि शांत होता. गाव तसं जवळ आलं होतं परंतु तरीही अंधारलेल्या वाटेवरून चालणं म्हणजे काही खाऊची बात नव्हती.
"किसन्या.. लगा तूला सांगतो.. त्या बायची कमर हलाय लागली आन काळीज घायाळ झालं बघ.." राजाराम गोडीत म्हणाला..
"आरं माझं समदं ध्यान तर त्या कोपऱ्यातल्या पोरीवर होतं बघ.. अरारारा.. काय तिचं नखरं.. डोळं हीकडून तिकडं फिरवीत मानंला ह्ये झटका देत हुती.. अहाहाहा.. अंगात नुसता करंट माराय लागला हुता बघ.." किसन मघाचा प्रसंग डोळ्यांसमोर आणून त्यातली मजा द्विगुणित करत होता.
दोघांच्या शृंगारिक गप्पांनी आसपासचा माहोल आणि वातावरणावर पसरलेली काळोखी यांचा त्यांना थांगपत्ताच नव्हता. भय नावाचं पाखरू त्यांच्या मनाला अजिबात शिवलं नव्हतं. नाहीतरी कुणाची बिषाद होती की किसन आणि राजारामला वाकडं जाईल.. दोघं चांगले तालमीत शिकले होते.. हा तालीम सोडून आता दहाएक वर्षे उलटली असतील पण पैलवानी धाक मात्र अंगात चांगलाच मुरला होता.
आपल्याच तालात चालता चालता अचानक दोघेही थांबले..
सुरुवातीचा मंद संगीताचा आवाज आता हळूहळू स्पष्टपणे कानी पडू लागला. किसनने त्या आवाजाचा अंदाज घेत राजारामकडे पाहीले. राजाराम दुरून ऐकू येणाऱ्या त्या आवाजाच्या ठेक्यावर अंग हलवू लागला. किसनच्या चेहऱ्यावर देखील हसू उमटले. कानावर पडणाऱ्या तमाशाच्या आवाजाने रस्त्याच्या मध्यभागीच दोघांनी ताल धरला आणि वेडेवाकडे नाचू लागले.
"ह्ये ढांग डींगा.. ढांग ढांग डींगा..क्.. ढांग डींगा.. ढांग डींगा..क्.." राजाराम आपले खांदे उडवत त्या आवाजाची नक्कल करत नाचत होता..
ते ऐकून किसन नाचायचं थांबून हसत सुटला..
"ये हाहाहाहा.. ये.. हाहा.. आरं राजा रं.. हाहाहाहा.. आरं लगा.. तुझ्या तमाशात बाय नाचत्या का बाप्या नाचतुय रं.. ढांग डींगा.. ढांग ढांग डींगा..क्... हाहाहा.. आरं गड्या वाईच नाजूक वाजिव की.." किसन आपलं हसू आवरत म्हणाला..
ते ऐकून राजाराम पिसाळला..
"व्हयं का.. आसाच अस्तुय की आवाज.. आन मग मर्दा तू वाजिव की.. बघू कसं वाजतंय तुझं नाच्यावानी नाजूक.. हाहाहाहा..." राजाराम किसनला खिजवू लागला.
"आस्स.. मग बघ.. अ.. ह्ये.. डिंगी टिकी.. डिंगी डिंगी टिकी..रं.. टूम टूम.. टूम टूम.. डिंगी टिकी टिकी.. रं..." किसन जोशात बोंबलत आपली कंबर हलवू लागला. त्याच्या सुरात राजारामही मिसळला आणि दोघे उत्साहाने नाचू लागले.
श्वास भरून येताच किसन आणि राजाराम थांबले आणि भरलेल्या श्वासावर नियंत्रण आणण्याचा प्रयत्न करू लागले.. परंतु ते काही त्यांना लवकर शक्य झाले नाही कारण नुकत्याचं घातलेल्या गोंधळावर त्यांचे त्यांनाच हसू फुटले होते.. आणि ते हसू रोखणे सध्या तरी त्यांना शक्य होतं नव्हते. रस्त्यावरच फतकल मारून बसत दोघांनी विषयाला फाटा फोडला.
"काय रं राजा.. लगा.. पण ह्यो आवाज येतुय कुठणं.. दोन वाजून गेल्याती.. इक्त्या वक्ताला कुणच्या गावात तमाशा सुरु आसल..?" किसनने शांत होत विचारले.
"ह्म्म्म.. गड्या मला वाटतंय ह्यो सुतारवाडीतला तमाशा असला पाहिजेल.. आवाज तिथनंचं येतुय.." राजाराम आवाजाच्या दिशेने पाहत म्हणाला.
"अहं.. मला न्हाय वाटत.. अंधारात आवाज घुमतूय लगा.. सुतारवाडी न्हाय वाटत.. आरं फुकटी लोकं हायत तिकडची.. इक्त्या रातभर तमाशा लावाय पैका कोण मोजल तवा.. मला वाटतंय घरच्या वावरात कुणा बड्या अवलादीनं सोताच सोय केलीया बघ.." किसन गुढपणे विचार करत म्हणाला.
"सोताच सोय केल्या.. म्हंजी लगा.. मुंगळ्यावानी चिटकाया जास्ती माणसं नसतील तिकडं.." राजारामने ठिणगी टाकली.
"व्हयं.. आसंच वाटून राहिलंय.. काय म्हणतोस.. पुन्हा आसला चानस कवा भेटायचा.. जायचं का.. लांबणंच वावरातल्या तमाशाची मजा घेऊ.." राजारामने टाकलेल्या ठिणगीवर किसनने रॉकेल ओतून आग भडकवली.
"अहा.. ईचारणं झालं व्हयं.. जब चलते हे दो शेर आधी रात कू.. वावर में तमाशा देखने कू.." राजाराम फुशारकी मारत म्हणाला.
घराकडे निघालेली वाट सोडून किसन आणि राजाराम दुरून ऐकू येणाऱ्या तमाशाच्या आवाजाकडे मंत्रमुग्ध होत जाऊ लागले. रात्रीच्या नीरव शांततेत कानी पडणारा आवाज चांगलाच भुलवत होता. परंतु दुरदूरपर्येंत पसरलेली शेतं आणि त्यापलीकडे चहूबाजूंनी उभे ठाकलेले डोंगर यांमुळे आवाजाची नेमकी दिशा कळत नव्हती. ध्वनी-प्रतिध्वनी एकमेकांवर आदळत गोंधळात पाडत होते.
मुख्य रस्ता सोडून शेतातल्या पायवाटा तुडवत राजाराम आणि किसन आसपासच्या सगळ्या परिसराचा अंदाज घेत होते. त्या आवाजाचा माग काढत पुढे जात होते. चालताचालता दोघेही बरेच लांबपर्येंत आले होते. परंतु अजूनही त्यांना तमाशाचे ठिकाण काही सापडले नव्हते.
"गड्या किसन्या... आरं कुठं हाय तरी कुठं ह्यो ख्योळ.. चालत पाक आता रानाकडं आलूय की आपण.." राजाराम दम खात म्हणाला.
किसनदेखील वैतागून एका जागी थांबला आणि उभ्या जागेवरूनच त्याने चहुबाजूला नजर फिरवली. माघारी परतण्याचा विचार त्याच्या मनात आलाच होता की तितक्यात त्याला दूरवर अंधारात एका दिव्याचा प्रकाश दिसलाच..
"राज्या.. थे बघ तिकडं.. लाईट दिसत्या.. तिथंच असल वाटतंय.." किसन अंदाज बांधून म्हणाला.
किसन दाखवत असलेल्या दिशेकडे नजर टाकीत राजाराम विचार करू लागला.
"व्हयं की रं किसन्या.. पार्टी लय मालदार दिसत्या लगा.. गावापासनं इक्त्या लांब आन या वक्ताला तमाशा.. ऐश चाललीय की रं गड्या.." राजाराम मिटक्या मारीत होता.
"चाल मंग बिगीबिगी.. च्या मारी.. बघू तरी कुठला शेट हाय ते.. एकटं एकटं सोताच तमाशा बघतंय.. " किसनने मनातला जळफळाट व्यक्त केला.
"व्हयं.. व्हयं.. चल म्होरं.." राजाराम म्हणाला आणि दोघांनी आपली पावलं त्या प्रकाशाच्या दिशेने वळवली. जवळपास पंधरा मिनिटांचं अंतर कापून दोघे शेवटी त्या इच्छित स्थळी पोहोचलेच जिथे तमाशाचं मन धुंद करणारं वातावरण त्यांची वाट पाहत होतं.
एका भल्यामोठ्या वावराच्या मध्यभागी फड उभारण्यात आला होता. मध्येच मोठा दिवा लावून प्रकाशाची सोय केली होती. लावणीच्या ठेक्यावर नाचणाऱ्या तीन तरुणी आणि त्यांच्या अवतीभवती घुटमळणारा नाच्या चांगलेच रंगात आले होते. ढोलकीवाला भान हरपून आपल्या बोटांची जादू दाखवत होता. ढुमडुक.. टुपुडूक.. ढुमडुक.. टुपुडूक.. नादशृंखला वातावरणात वेगळीच लज्जत आणत होती. आसपास खुर्चीवर बसलेली दोन पांढऱ्या कपड्यांतली शेठ माणसं आपल्या माना हलवून, हातवारे करून त्या कलाकारांचा उत्साह वाढवित होते. किसन आणि राजाराम दुरूनच एका झाडाआडून तिथल्या गंमतीचा अनुभव घेत होते.
"किसन्या रं.. लगा काय नशीब असतंय बघ एकेकाचं.. आख्खा तमाशा फकूस्त ह्या दोन लाडसायबांसाठी.." राजाराम दबक्या आवाजात म्हणाला.
"व्हयं की रं राज्या.. पण आता आपुन भी त्यात सामील झालूय की गड्या.. ह्ये... ढुमडुक.. टुपुडूक.. ढुमडुक.. टुपुडूक..." सुरुवातीचा दबलेला किसनचा आवाज मध्येच ढोलकीच्या आवाजाशी स्पर्धा करू लागला आणि शेठ माणसांपैकी एकाची नजर यांच्यावर पडलीच..
"आरं किसन्या.. दमानं.. हळू बोल की.." राजाराम किसन्याला म्हणाला. त्याची नजर पुन्हा समोर सुरु असलेल्या तमाशाकडे गेली आणि तो एकक्षण दचकला..
तमाशातली लावणी थांबली होती. उपस्थित सगळेजण किसन आणि राजारामकडे पाहत होते. शेठ माणसांपैकी एकजण आपल्या जागेवरून उठून उभा राहीला होता. त्याने हातानेच इशारा करून या दोघांना जवळ येण्याचा इशारा केला. किसन आणि राजाराम दोघेही काहीसे संभ्रमावस्थेत होते. काय करायचे..? समोरून बोलावणे आले होते. काय करावे..
तेवढ्यात तो शेठ माणूस त्यांच्याजवळ येत बोलू लागला..
"काय रं गड्या हो.. लांबणंच काय बघताय.. या की तिकडं जवळणं मज्या घ्या जरा.."
राजाराम आणि किसन यावर हरखून गेले. असला पेशल तमाशा फक्त त्यांच्यासाठी.. म्हणजे खासच बात होती. आनंदाच्या भरात राजाराम आणि किसन फडाजवळ जाण्यास निघाले तर खरे, परंतु पुढे काय घडणार आहे, याची त्यांना जराही कल्पना नव्हती.
खरंतर तो फक्त आभास निर्माण करण्यात आला होता. सावजाला जवळ बोलावण्यासाठी जाळं विणण्यात आलं होतं. राजाराम आणि किसनला समोरून हसऱ्या चेहऱ्याने ते सर्वजण बोलावत होते. परंतु त्यांच्या पुढ्यात नाचणारी, तमाशा पाहणारी साधीसुधी माणसं नसून पिशाच्च होती. राजाराम आणि किसन यापासून अगदीच अनभिज्ञ होते.
"वं.. ढोलगीवालं.. आवं वाजवा की.." राजाराम जवळ जातच म्हणाला. तसं ढोलकीवर थाप पडली आणि तमाशा रंगात यायला सुरुवात झाली. ढोलकीच्या तालावर बाया गिरक्या घेऊ लागल्या. राजाराम आणि किसन तर बेफान होऊन तमाशाचा आनंद घेऊ लागले होते.
मध्यरात्र टळण्यासाठी आता काही अवकाशचं शिल्लक राहीला होता. खेळ संपवण्याची वेळ जवळ आली होती. मध्येच किसनला निसर्गानं हाक दिली म्हणुन तो काही अंतरावर धार मारण्यासाठी गेला. राजाराम मात्र तिथेच थांबला होता.
आपला कार्यभाग उरकणाऱ्या किसनची नजर अचानक खाली जमिनीवर गेली आणि तो काहीसा चक्रावला.
"हीची भना.. ह्य काय हाय इथं.." किसन असं म्हणतच जरा जवळ जाऊन ती वस्तू निरखून पाहू लागला.
"आरं देवा.. ह्य हिकडं कसं आलं.." असं म्हणत किसन आसपास सगळीकडे बारीक नजर टाकू लागला आणि खरा प्रकार लक्षात यायला त्याला वेळ लागला नाही.
खाली जमिनीवर ठिकठिकाणी मेलेल्या माणसांच्या कबरी होत्या. न जाणे, तिथे कितीतरी मृतदेह चिरनिद्रा घेत होते. किसनने आसपासचा अंदाज घेतला. कोणत्याही दृष्टीने पाहिल्यास तिथे वावर अथवा शेत असण्याची अजिबात शक्यता नव्हती. दूरपर्येंत फक्त ते कब्रस्थान पसरले होते.
किसन लगोलग तिथून मागे फिरला आणि राजारामला सावध करण्यासाठी जोरजोराने हाका मारू लागला. परंतु पुन्हा जेव्हा तो मुळ फडाच्या जागी आला तेव्हा त्याच्या पायाखालची जमीनच सरकली. राजाराम मध्यभागी बेफाम होऊन नाचत होता, त्याच्या सभोवताली वर्तुळ करून तीन चार मानवी सांगाडेदेखील विचित्र प्रकारे अंग हलवत होते. त्यांच्या लयीत मटकन्यावरून स्पष्ट दिसून येत होतं की ते तमाशातल्या बायांचेच सांगाडे होते.
"राज्या... राज्या.." भीतीने किसनचा आवाज घश्यातच अडकला होता आणि राजाराम अजूनही काही न कळाल्याने त्या बायांच्या सांगाड्यांशी नाचण्याची स्पर्धा करत होता.
तितक्यात किसनच्या खांद्यावर एक थंड हात पडला.. पण घाबरलेल्या किसनने गच्चकन डोळेच मिटले..
"हाहाहा.. चला अजून एका नाच्याची सोय झाली.. काय कंबर हालत्या बघ की त्येची.." उजवीकडून एक आवाज कानी पडला. बहुधा तो राजारामबद्दल बोलत असावा.
दुसऱ्या क्षणी आणखी एक हात किसनला थोपटू लागला..
"आवं पावणं.. तुमास्नी ढोलगी वाजवाय तर येत आसलचं की.. आमचा ढोलगीवाला एकलाच लय दमतूय.." डाव्या कानातसुद्धा कुणीतरी पुटपुटलं.
किसन काय ते समजून गेला.. त्याच्या दोन्ही बाजूला मघाचे ते दोन शेठ उभे होते.. शेठ की त्यांचेसूद्धा सांगाडे..?
समाप्त
निलेश देसाई
पोस्ट्स
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत: