कुबेर मटका : उत्तरार्ध
"काय गं सखे.. काल रातच्याला म्हणे तूला कुबेराचा मटका दिसला.." पारीनं सखुबाईला विचारलं.
"ह्या मिरीला काय सांगायची सोय न्हाय बघ.. अगं काय घिऊन बसलीस त्या मटक्याचं.. अंधारात मला आपली हाक ऐकाय आली.. मागं बघितलं तर मटकं हुतं.. पण कुणास ठाऊक मटक्यात काय ठिवलं हुतं.. मी घाबरून पळून आले.. " तोंड वाकडं करीत सखू म्हणाली.
"अगं पण मिरी म्हणत हुती, त्यो कुबेराचा मटका असतुय.. त्याचा खजिना भेटला असता की तूला.." पारी डोळे मोठे करत म्हणाली.
"हट.. असं कुठं असतंय व्हयं.. खजिना बिजिना सगळं बंडल कथा सांगतीय ती मिरी.." सखूने आवाज चढवत म्हटले.
सखू आणि पारू यांचं संभाषण मागून येणाऱ्या म्हाताऱ्या आजीनं ऐकलं होतं.
"न्हाय पोरींनो.. त्ये सगळं खरं असतं.. खजिना अस्तुया.. हं.. पण त्यो यताळाचा मटका असतु.. नशिबानं गाठ पडती त्येच्याशी.. घरी यताना लय सोनं घिऊन यीतो.. पण त्येचं पथ्य पाळाय लागतंय.. त्यो ज्येला भेटलाय फकूस्त त्येच्यासुबतच राहतु.. त्यो माघारी जाव नय म्हून मटक्यातल्या नाण्यानं घराचं उंबरठं बंद करावं लागतं. त्येला यकटं टाकून घरातनं भाईर पडता यायचं न्हाय.. आन त्येच्याबद्दल कुणाला सांगायचं बी नसतं.." म्हातारी कापऱ्या आवाजात म्हणाली.
"आजी खरंच का.. मग मला थांबाय पायजेल हुतं का तिथं..?" सखू चिंताग्रस्त होऊन विचारू लागली.
त्यावर म्हातारीने सखूला समजावले..
"हीहीही.. अगं न्हाय पोरी.. बरं झालं तु न्हाय थांबलीस ते.. अगं त्येचं पथ्य तूला झेपलं नसतं.. मरंपावस्तू तूला घरातच राहावं लागलं असतं.. त्येचं पथ्य जर न्हाय पाळलं गेलं.. तर त्यो दिलेलं समदं परत घिऊन जातो.. ते साधंसुधं नसतं बाळा.. जर खुशीखुशी देतंय तर तसंच जाताना काढून बी घिऊ शकतं.."
म्हातारीच्या शेवटच्या शब्दांनी हौसाबाईंची मात्र झोपच उडाली. स्वप्नातून बाहेर येत झटकन उठून त्यांनी कोपऱ्यातल्या मडक्याकडे पाहीले. तो आपल्या जागी तसाच होता. हौसाबाईंना आठवलं, लहानपणी त्यांची मोठी बहीण सखू आणि तिची मैत्रीण पारू यांच्यात तो विषय निघाला होता. आजीने त्या प्रकाराबाबत सांगितलंही होतं. त्यावेळी बाजूलाच झोपेचं सोंग घेतलेल्या हौसाने ते सर्व संभाषण कान देऊन ऐकलं होतं.
म्हणून तर आज जेव्हा तो प्रसंग स्वतःसोबत घडला, तेव्हा त्यांना मुळीच भीती वाटली नव्हती. तसंही घरची दरिद्री सुखाने जगून देत नव्हती, मग येणारी संधी का सोडायची..? जी काही पथ्यं पाळायची आहेत, ती पाळता येतील. जी खबरदारी घ्यायला लागेल ती घेता येईल.. परंतु या गरिबीतून बाहेर निघायचेच, असा जणू निर्धारच हौसाबाईंनी केला होता. यात पुढे काय उलटसुलट घडेल ते नशिबावर सोडून आजीकडून ऐकले तेवढे करायचे असे त्यांनी ठरवले.
दुसऱ्या दिवशी बळवंत काहीसा हताश चेहऱ्यानेच घरी आला. खरंतर तो मामाच्या गावी जाऊन काही कामधंदा सुरु करता यावा या उद्देशाने गेला होता, परंतु काम काही होऊ शकले नव्हते. परंतु हौसाबाईंनी त्याची समजूत काढण्याचा प्रयत्न केला. हौसाबाई शांत होत्या. आता बळवंतच्या पडलेल्या चेहऱ्यावर त्यांना उपाय सापडला होता.
आपल्या खोलीत जाऊन हौसाबाईंनी सोन्याचे एक नाणे आणले आणि बळवंतच्या हातावर ठेवले. बळवंतने आश्चर्याने आईकडे पाहीले..
"बाळा.. यापुढं काळजी करू नगूस.. ह्यांनी असली लय नाणी जमा करून ठिवली होती.. म्हणले होते, अडचणीच्या येळात भाईर काढ.. घे हे.. आता समदं काय चांगलं हुणार हाय.." बळवंतने हरखून जात ते नाणे घेतले. आईने खुलासा केला होता, त्यामुळे त्याने प्रतिप्रश्न केला नाही. आपल्या पित्याने आपल्या भविष्याचीसुद्धा सोय केली, या विचारानेच तो आनंदी झाला होता.
बघता बघता दिवस सरू लागले. हौसाबाई आणि बळवंतचे दारिद्र्यसुद्धा दूर झाले होते. बळवंत कधी आईच्या खोलीत जात नसे. त्यामुळे चिंतेची बाब नव्हती. हौसाबाई मोठ्या संयमाने आणि खबरदारीने नाण्यांचा योग्यप्रकारे वापर करत होत्या. हळूहळू कच्च्या घराचे रूपांतर दोन मजली पक्क्या वास्तूत झाले. परंतु मुळ घराचे उंबरठे आणि हौसाबाईंची जुनी खोली यांना मात्र अजिबात धक्का लागला नव्हता. नव्या घराच्या पुढच्या बाजूस बळवंतचे किराणा मालाचे दुकान सुरु झाले. घरात सुबत्ता आली, उंची वस्तू, चांगले कपडे आले. चांगली मुलगी बघून बळवंतचे लग्नसुद्धा करून देण्यात आले. काही वर्षांतच गावात बळवंतला बळवंत शेठ म्हणून संबोधले जाऊ लागले.
पण या सर्वात कसोटी लागली होती ती हौसाबाईंची. पैसा नसला तरी त्रासदायक आणि असला तर आणखीन त्रासदायक.. याचा प्रत्यय हौसाबाई घेत होत्या. घरातून बाहेर पडण्याची सोय नव्हती. बाहेर जावं लागू नये, यासाठी नव्या घरात त्यांनी सर्व व्यवस्था केली होती, परंतु घर बांधून पूर्ण होईपर्येंत मात्र त्यांना फार जड गेलं होतं. बळवंतची सोयरीक जुळवताना अथवा त्याच्या लग्नप्रसंगावेळीसुद्धा हौसाबाईंनी अगदी बाजूच्या मंदिरात जाण्याचे टाळले होते. एक एक करून त्यांनी विचारपूर्वक नाणी खर्च केली होती, पण आश्चर्य यात होतं की ते मडके अजूनही सोन्याच्या नाण्यांनी काठोकाठ भरले होते.
बळवंत ती नाणी घेऊन दूर मोठ्या शहरात जायचा आणि बदल्यात पैसे घेऊन यायचा. बळवंतच्या मनात कित्येकदा तो विचार आला की इतकं धन आपल्याकडे पूर्वीपासूनच होतं तर आपलं बालपण गरिबीत का गेलं.. त्याने आईला कित्येकदा विचारलं की नक्की हे धन आहे तरी कुठे..? परंतु हौसाबाईंनी त्याला स्पष्ट ताकीद दिली होती, की त्याने या विषयात पडायचं नाही, वेळ आली की काय करायचं ते त्या स्वतः बळवंतला सांगणार होत्या. शिवाय हौसाबाईंच्या खोलीत जाण्याची कुणालाही परवानगी नव्हती. अगदी बळवंत आणि त्याची पत्नी रुपाली यांनाही नाही.
पण हे रहस्य हौसाबाई किती दिवस लपवून ठेवणार..? आणि ते धनाचं मडकं कधीपर्येंत त्यांच्या खोलीत राहील..? हौसाबाईंना कधी ना कधी तर त्या घरातून बाहेर जावंच लागणार होतं.. जिवंत नाहीतर मृतावस्थेत तरी..! मग त्यानंतर काय..? आजकाल हौसाबाईंच्या मनात हे प्रश्न थैमान घालू लागले होते. पाहायला गेलं तर आता नव्या धनाची अपेक्षा नव्हती, परंतु जे काही जमा केलंय ते तरी आपल्या कुटुंबासाठी टिकून राहायला हवं.. हौसाबाईंना इतकंच हवं होतं..
हौसाबाईचं वय आता वाढलं होतं. छोट्या छोट्या गोष्टींचा विसर पडू लागला होता. त्या रात्री आपल्या खोलीत हौसाबाई कितीतरी वेळ अंथरुणात तळमळत होत्या. इतकी वर्षें आपण हे सर्व सांभाळलं. या मडक्याच्या जीवावर एक एक इच्छा पूर्ण करत गेलो. पण आपल्यामागं काय होणार.. आणि कसं होणार याची चिंता हौसाबाईंना लागली होती. मडक्याचं रहस्य कुणालाही सांगणे, म्हणजे अट मोडल्यासारखं होईल. आतापर्येंत दिलेलं सगळं काही ते मडकं माघारी घेऊन जाईल. काय बरं तोडगा काढावा..? रात्रभर विचार करून शेवटी हौसाबाईंना काहीतरी सुचलेच..
हौसाबाई जाणून होत्या, बळवंत जरा उतावीळ स्वभावाचा होता. याउलट रुपाली समंजस आणि विचारी होती. आपल्या योजनेत रुपालीला अश्याप्रकारे समाविष्ट करायचे, जेणेकरून त्या मडक्याच्या अटी पाळल्या जातील आणि आपल्यामागे या घरावर आणि संपत्तीवर कोणतेही संकट येणार नाही.. सारासार विचार करूनच हौसाबाईंनी रूपालीजवळ विषय काढण्याचे ठरवले.
दुसऱ्या सकाळी जाग आली तेव्हा हौसाबाईंचं डोकं ठणकत होतं. एकाएकी थकवा जाणवू लागला होता. कदाचित रात्री नीट झोप झाली नसल्याचा तो परिणाम असावा. प्रकृतीबाबत अश्या छोट्यामोठया कुरबुरी सुरु होण्याचं ते वय होतं, हौसाबाईंना याची कल्पना होती. म्हणूनच त्यांच्या मनात चलबिचल होती. बळवंत दुकानावर जाण्याच्या तयारीत होता. काही दिवसांसाठी माहेरी गेलेली रुपाली आज रात्रीच परतणार होती आणि आज रात्रीच तिला विश्वासात घेऊन हौसाबाई प्रकरणाची कल्पना देणार होत्या. रुपालीशी बोलताना शब्दांची किती मर्यादा जपायची आणि कितपत खरे सांगायचे, यावरच हौसाबाई दिवसभर विचार करत होत्या.
बाहेर बराच अंधार पडला होता. रात्रीचे दहा वाजून गेले असावेत. गावाकडे येणाऱ्या रस्त्यावरून पिवळ्या रंगाचे दोन टिमटीमते दिवे पुढे सरकत होते. कच्च्या रस्त्यावर धक्के खात जीप सामान्य वेगाने धावत होती. बाकी प्रवाश्यांना त्यांच्या गावी सोडून त्या एका महिलेसाठी ड्रायव्हर या गावी येत होता. जीपमध्ये फक्त ते दोघेच होते. मागे रुपाली बसली होती. पुढे बसलेला ड्रायव्हर समोरच्या रस्त्याबरोबरच आजूबाजूलाही नजर ठेवून होता.
रात्रीची वेळ असल्याने त्याचे डोळे पेंगाळले होते, परंतु त्या वळणापर्येंतच.. त्यानंतर मात्र डोळ्यांवरची झापड आपोआप उतरली. डोळे फाडून तो बाजूच्या टेकडीकडे पाहत होता. वरून एक भलामोठा दगड घरंगळत खाली रस्त्यावर येत होता. ड्राइव्हरने प्रसंगावधान राखत करकचून ब्रेक दाबले.
परंतु शेवटच्या क्षणाला त्याला जाणवले की टेकाडावरून खाली येणारा तो दगड नसून दुसरेच काहीतरी आहे. मानवापेक्षा मोठे आणि हत्तीसारखे जाड.. त्याहून उपर की ते जिवंत असल्यासारखे हालचाल करत होते. ड्रायव्हर निर्बुद्द होत थरथर कापू लागला. भीतीमूळे शरीरात ताठरपणा आला. मागे बसलेल्या रुपालीच्या ध्यानीमानी तो प्रकार आलाच नाही आणि जवळ येणारा तो आकार आणखी मोठा होत होत जीपच्या बोनेटवर येऊन आदळला.
'धड्डाम...' एक मोठा आवाज त्या परिसरात कानठीळ्या बसवत गेला. जीप हवेत फेकली गेली तत्पूर्वीच ड्रायवरने खाली उडी मारली होती. पण बिचारी रुपाली मात्र त्या जीपसोबतच पंधराएक फूट उंच हवेतून खाली येऊन कोसळली. हल्ला इतक्या प्रचंड ताकदीचा होता की जीपचा चकणाचूर झाला आणि रुपालीसुद्धा जागीच गतप्राण झाली.
हा साधासुधा वार नव्हता. त्यात न आवरतायेण्याजोगा संताप होता. रुपालीला सर्व माहीत पडेल या नुसत्या कल्पनेनंच तिचा बळी घेतला होता. गुप्तधनाची वाट अत्यंत कठीण.. सापडली तरी तिची मर्जी राखणं त्याहून कठीण. म्हणून सामान्य माणसाने कधी तिच्या नादी लागू नये, कारण जितकं तुम्हांला त्यातून मिळेल.. त्याच्या कितीतरी पटींनी अधिक तुम्हांला गमवावे लागेल.
रूपालीची वार्ता रात्री एक वाजेपर्येंत घरी येऊन धडकली आणि बळवंत वेड्यासारखा धावत घराबाहेर पडला. आतल्या खोलीतून बाहेर येणाऱ्या हौसाबाईंनीदेखील ते ऐकले मात्र आणि त्यांच्या छातीत एक जोरदार कळ उत्पन्न झाली. हौसाबाई धडपडत बाहेर आल्या आणि बळवंतला थांबण्यासाठी हाक मारू लागल्या. त्याला सर्वकाही सांगून टाकावं एकदाचं.. असं मनोमन वाटलं. बळवंत मात्र पुढे धावतच होता, त्या गडबडीत काही सुचेनासं होऊन हौसाबाईदेखील पुढे जाऊ लागल्या..
"बळ...अं.. अ... ऑ.. क.." हौसाबाई त्याचं पूर्ण नावदेखील पुकारू शकल्या नाहीत. आहे तिथंच थांबत त्यांनी बोलण्याचा पुष्कळ प्रयत्न करून पाहीला. धाप लागली तशी हौसाबाईंची नजर पायाखाली गेली. भीतीने ओरडावंसं वाटत असलं तरी कंठातून शब्द बाहेर फुटत नव्हते. स्वरयंत्रणा बिघडली होती, आवाज गेला होता.
हौसाबाईंचा एक पाय घराच्या मुख्य उंबरठ्यापलीकडे गेला होता. त्यांनी चटकन पाऊल मागे घेतले. उभ्या उभ्याच त्यांच्या मनात विचारांचं चक्र फिरू लागलं. आजपर्यंत त्या मडक्याची फक्त एक बाजू त्यांनी पाहीली होती, उपभोगली होती. पण जरासं दुखावताच त्याने आपलं हे अभद्र रूपसुद्धा दाखवून दिलं होतं. रुपालीचा नुसता विचार मनात आला आणि तिच्यावर काळाने झडप घातली. एक पाय उंबरठ्यापलीकडे काय गेला आणि हौसाबाईंची वाचाच निघून गेली होती.
रुपाली कायमची सोडून गेली, तिला पाहायला बळवंत गेला. हौसाबाई मात्र जड अंतःकरणाने आतल्या खोलीत अश्रू गाळत होत्या. काही दिवसांत आपलाही शेवट होणार ही जाणीव त्यांना शांत बसून देत नव्हती. आपली चूक त्यांच्या लक्षात आली होती. पण आता सर्व काही संपल्यात जमा होते. मनात काही विचार आणणेदेखील किती धोक्याचे आहे, हे त्यांना कळून चुकले होते. त्यात भर म्हणून वाचा गेली होती. एक तर बळवंतला सांगणं धोक्याचं होतं. दुसरं म्हणजे मनात आणलं असतं तरी त्या तोंडाने सांगू शकल्या नसत्या, ना लिहिण्याचं कौशल्य होतं.
हौसाबाईंच्या विचारांची शृंखला पुन्हा त्या दिशेने जाऊ लागली तसे त्यांना आपल्या शरीरात बदल जाणवू लागले. डोकं जास्तचं ठणकू लागलं होतं. हातपाय भरून येऊ लागले.. कंबरेतलं दुखणं वर येऊ लागलं.. हे काय आता नवीन.. असं वाटेपर्येंतच हौसाबाईंच्या छातीत एक जोरदार कळ उठली आणि जमिनीवर दोनेक क्षण धडपड झाली.
रुपालीचा मृतदेह घेऊन काही गावकऱ्यांसोबत बळवंत घरी आला तेव्हा समोर आईचा निष्प्राण देह पाहून त्याचे तर सर्वांग गळाले. गावकऱ्यांनी कशीबशी समजूत काढली. रुपालीच्या मृतदेहाची अवस्था फारच वाईट असल्याने दोन्ही देहांना तात्काळ अग्नी देण्याचे ठरवण्यात आले. गावाकऱ्यांनी रात्रीच एकमेकांच्या मदतीने सगळी व्यवस्था केली. आपल्या आई आणि पत्नीला अग्नी देऊन बळवंत दुःखी मनाने घरी परतला.
घरी एकट्या बसलेल्या बळवंतला दुःखाच्या सागरापुढे काही सुचत नव्हते. रडून, ओरडून तो आपला शोक व्यक्त करत होता. काही काळ गेला तसा बळवंत भानावर येऊ लागला. आपलं घर, घराच्या भिंती यांत दडलेल्या आईच्या, पत्नीच्या आठवणी तो डोळ्यांसमोर आणू लागला. त्याला आठवलं.. काहीतरी गुपित होतं, जे वेळ आल्यावर आई सांगणार होती. आईची खोली दिसली तसे तो तिकडे वळला. दार उघडेच होते, बळवंत आत शिरला. सगळ्या खोलीभर नजर फिरली आणि नजरेतून कोपरा सुटला नाही.
अचंबित होऊन तो पुढे सरसावला. कोपऱ्यात एक खड्डा करून बसवलेलं मडकं होतं. बळवंतने जवळ जात त्यावरचं झाकण काढलं. मडकं काठोकाठ भरलं होतं.. मातीनं.. सोबत एक उग्र आणि घाणेरडा दर्प येऊ लागला. मडक्यातले धन फक्त हौसाबाईंसाठी होते, त्या गेल्या तसे सोन्याच्या नाण्यांचे मातीत रूपांतर झाले. विषय उरला होता तो आतापर्येंत वापरलेल्या धनाचा..
'ही घाण आयनं कशाला ठेवलीय.. " बळवंतने पुटपुटतच ते जड मडकं उचललं आणि बाहेर जाऊन फेकलं. मडकं मातीचं होतं, शिवाय भरलेलं.. इतक्या ताकदीनीशी ते फेकलं परंतु फुटलं कसं नाही..? घराच्या समोर दिसणाऱ्या मडक्याकडे पाहून बळवंत एव्हाना आश्चर्य व्यक्त करतच होता की घराच्या भिंतींना चिरा पडू लागल्या.. छप्पराचा काही भाग खाली कोसळू लागला. दोन्ही बाजूचे उंबरठे उखडून बाहेर निघाले. काय होतेय हे समजेपर्येंत एक एक करत घरातील साऱ्या वस्तू आणि मग ते घर असं सगळं काही मातीत मिळालं...
अगदी बळवंतसकट..
उरलेल्या मातीच्या ढिगाऱ्याला पाठ दाखवत ते मडके डुलत डुलत पुढे जाऊ लागले. एका नव्या घराच्या शोधात..
समाप्त
निलेश देसाई
पोस्ट्स
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत: