गँबलर : भाग १२

माणूस हा सुद्धा प्राणी आहे, असं उगीच म्हटलं जात नाही. आपल्यापैकी बहुतेकांनी आतल्या प्राण्याला दडवून ठेवलं आहे. फक्त काहीजण खुलेआम आपल्यातल्या रानटीपणाचं प्रदर्शन करत आहेत. हे तेच करू शकतात.. ज्यांना कश्याचीही, कुणाचीही पर्वा नाही. बाकी उरले जबाबदाऱ्यांच्या ओझ्याखाली दबलेले पशु, ते निव्वळ कुटुंब नावाच्या गळ्यातल्या पट्ट्यामुळेच काबूत आहेत.

रियाजसोबत जेव्हा जयेश त्या झोपडपट्टीत आला, तेव्हा सायंकाळचे सहा वाजून गेले होते. आभाळात ढग दाटून येण्यास सुरुवात झाली होती आणि अधूनमधून एखादा थेंब डोक्यावर पडू लागला होता. वस्ती बऱ्यापैकी पसरलेली होती आणि तिथं एकमेकांना लागून दाटीवाटीने कच्ची-पक्की पत्र्याची घरं उभी केली होती. दारात टॉवेल गुंडाळून 'ईप्को' घासणाऱ्या माणसांमुळे चिंचोळ्या गल्लीतून जाताना खबरदारी घ्यावी लागत होती. त्यात हातात बारीक काठी घेऊन चाकाच्या मागं पळणारी मुलं मध्ये मध्ये घुटमळत होती. रात्रीच्या जेवणासाठी एखादी बाई दारात तांदूळ निवडत उभी होती, तर चालत्या बोळीच्या कडेला असलेल्या गटारात उंदरांनी धुमाकूळ घातला होता.

पाहायला गेलं तर असं वाटेल की किती गलिच्छपणा तिथं साठवून ठेवला असावा. सगळीकडे नुसती घाण आणि उकिरडा.. त्यातच बसायचं, खायचं, प्यायचं आणि झोपायचं.. कसं जमत असेल तिथं राहणाऱ्यांना..? पण खरंतर त्यांच्यासाठी या समस्या अगदी क्षुल्लक होत्या. आयुष्य म्हणजे काहीवेळाची लढाई आणि उरलेल्या वेळात मौजमस्ती. छोट्या छोट्या समस्यांकडे लक्ष द्यायला फुरसत आहे कोणाकडे..?

"क्यूँ भाय.. गुमसुम सें हो... बातवात करने नहीं आती क्या..?" रियाजने चालता चालता जयेशला बोलतं करण्याचा प्रयत्न केला.

"अ.. जी नहीं.. अभी अभी आया हुं ना.. थोडा सोच रहा था.." जयेशने अडखळत उत्तर दिलं.

"अहमः... ये जी वी लगाना छोड दो भई.. और अभी अभी आये इसका क्या मतलब हुआ.. माशाल्लाह.. हम तो तुम्हारी उम्र तक्रीबन बीस साल की समझ बैठे थे..." गटाराच्या दिशेने उभ्याउभ्याच नेम धरून पिचकारी मारत रियाज म्हणाला.

त्याच्या वाक्यात खोडकरपणा होता, जो जयेशच्या ध्यानात आला होता.

"अरे नहीं भाई.. कहने का मतलब.. यहा नया हूं.. किसीको पहचानता नहीं.. इसलिये थोडा.. पर जैसे जैसे पहचान बढेगी.. दोस्ती भी गहरी होते जायेगी.." जयेश उत्तरला.

"बताओ.. बंदा बोलता हैं, पहचानता नहीं.. अरे हम तो जबसे निकले हैं, तब सें ये मान के चल रहे हैं के हमारा यार साथ साथ चल रहा हैं.." रियाजने आणखी थोडी फिरकी घेतली.

यावर जयेश मनापासुन हसला आणि सोबत रियाजसुद्धा हसू लागला.

"वो गुमसुम सें थे.. तो हमने वजह पूछ ली,

वो हमसे ही पूछने लगे, के भई..

'तुम कौन हो..?' "

रियाज आपल्याच तालात बोलून गेला.

"अरे कसम सें ऐसी बात नहीं थी.." जयेश बोलून गेला, परंतु रियाजच्या त्या शब्दांमागचा मतितार्थ त्याला कळला होता. शिवाय सिंगल पसली रियाजचा बोलण्यात तरी कुणी हात धरू शकणार नाही, याची प्रचिती जयेशला आली होती.

"अम.. दिल पे मत ले भई.. अपना अंदाज ही कुछ बातुनी और शायराना हैं.. धीरे धीरे तू भी सिख जायेगा.." रियाजने तोंडातल्या पानाचा गोड रस घश्याखाली उतरवत म्हटले.

सुमारे पाच-सहा गल्ल्या आणि दोन-चार वळणं पार करत एकदाचा रियाज थांबला आणि जयेशला हायसं वाटलं. नाही म्हणायला तो सुद्धा लहानपणापासून चाळीतच राहीला होता. परंतु ती चाळ आणि ही झोपडपट्टी यांत जमीनअस्मानचा फरक होता.

रियाजने दारावर थाप दिली, तसं आतून दार उघडण्यात आले. दारात खुरट्या सफेद दाढीचा, अंगापिंडानं मजबूत असा तरुण उभा होता, जो जयेशला वरून खालपर्येंत न्याहाळत होता.

"उम्म.. सुलेमान भाई तर सांगत होता, की कुणी जयेश नावाचा मुलगा येणार आहे.. क्या रे रियाज.. ये तेरा जातभाई किधर से उठा लाया..?" जयेशच्या कपड्यांचा अंदाज घेत दारातला तरूण विचारू लागला.

"अहं.. संज्या तू ये जासूस-वासूस की फिल्मे कम देखा कर.. कंबख्त सबको शक की निगाह सें देखता रहता हैं.. अरे ये जयेश ही हैं.. कोई पहचान ना सके इसलिये ऐसे भेजा हैं इसे.." रियाजने स्पष्टीकरण दिले आणि जयेशला घेऊन तो घरात शिरला.

खोली छोटीशीच असली, तरी आत फारसं सामान नसल्यामुळे मोकळी जागा बऱ्यापैकी होती. किचन वगैरे काही नाही. फक्त वापरावयाचा हॉल आणि एका बाजूला अंघोळीची मोरी. मोजकंच सामान म्हणजे चटई, बिछाना, चार-पाच सॅक आणि एका कोपऱ्यात रिकाम्या दारूच्या बाटल्या बस्स.. वर पंखा आणि एका भिंतीवरची ट्यूबलाईट सोडले तर विजेचे इतर कोणतेही उपकरण नाही. जयेशने आत आल्याआल्याच संपूर्ण खोली न्याहाळली.

"हा तो जयेश.. ये हैं संजय.. अपना पार्टनर.. खाते-पिते खानदान का हैं.. पर कुछ ज्यादा ही खाने लगा, तो घरवालों ने बाहर निकाल दिया.. कभी कोई लफडा हुआ तो पहला कॉल इसको लगाने का.. समझा..?" रियाजने त्या दोघांची ओळख करून दिली.

संजयशी हात मिळवीत जयेशने पुन्हा खोलीत नजर फिरवली आणि विचारू लागला,

"आपण तिघेच राहणार का इथे..?"

"अजून दोघे आहेत.. तू त्या मोरीकडे जाऊन फ्रेश हो.. थोड्या वेळात आपण बाहेर जाऊ जेवायला.. ते दोघे तिकडेच भेटतील..." संजय उत्तरला.

जयेश हातपाय धुवून येईपर्येंत रियाज संजयला नवी शायरी सुनावत होता. जेवणाची वेळ होईपर्येंत त्या तिघांमध्ये बऱ्याचा गप्पा रंगल्या. जयेश स्वतःबद्दल फारसं काही सांगू शकला नाही. थोडीफार जुजबी माहीती त्याने कळवली. मात्र संजयचा भूतकाळ, रियाजची कहाणी ऐकण्यात आठ कधी वाजले कळालेच नाही.

घड्याळाकडे लक्ष जाताच रियाज गडबड करीत उठला.

"भई.. पता ही नहीं चला और देखो आठ बज गये.."

"अरे हो, चल लवकर.. नाहीतर ते साले शिव्या घालत बसायचे.." संजयही जागेवरून उठला.

काही वेळातच रियाज, संजय आणि जयेश वस्तीच्या बाहेर मुख्य रस्त्यावर आले. रस्त्यावर धावणाऱ्या गाड्या प्रचंड किचाट करत जात होत्या. रिक्षा, मोटार सायकल, हातगाड्या, अश्या जंजाळातून बाहेर पडत एकदाचा त्यांनी रस्ता ओलांडला. संजयला तिथल्याच एका बोळात शिरताना पाहून जयेशच्या कपाळावर आठ्याच आल्या.

"हेच्या आयला.. आणखी एक गल्ली..." जयेश तोंडातल्या तोंडात पुटपुटला.

"उह्ह.. कुछ बोला क्या.." मागे असलेल्या रियाजने विचारले, तसे जयेशने नकारार्थी मान डोलावली.

अंधाऱ्या बोळातून चालताना जयेश काहीसा अडखळला. संजय आणि मागून पुढे गेलेला रियाज बोळाच्या दुसऱ्या टोकाला पोहचले होते. जयेशनेही मग घाई केली आणि धडपडत तो चालू लागला, परंतु पंधरावीस पावलांवर जेव्हा तो बोळ संपला, तसे आश्चर्याने जयेशचे डोळे विस्फारले.

समोरून अंगावर धावून येणाऱ्या त्या दणकट इसमाला पाहून जयेश बचावाचा पवित्रा घेतच होता, की तितक्यात मागून कुणीतरी काळ्या कापडाने त्याचा चेहरा झाकला. काही प्रतिक्रिया देण्याअगोदरच जयेशवर दोन-तीन ठोश्यांचा प्रहार झाला.

जयेशला काही कळायला मार्गच नव्हता. काळ्या कापडामुळे डोळ्यांपुढे फक्त अंधार दिसू लागला होता. हताशतेने विव्हळत जयेश खाली जमिनीवर झुकला आणि वरून लाथाबुक्क्यांचा आणखी प्रसाद मिळू लागला. काय चाललेय कश्याची कल्पना करता येत नव्हती. आपल्यासोबत आलेले रियाज आणि संजय कुठे गायब झाले, काहीच अंदाज बांधता येत नव्हता.. का त्यांचीसुद्धा आपल्यासारखीच परिस्थिती असेल.. पण हल्ला करतंय तरी कोण.. कमीतकमी दोन-तीन माणसं तरी असतील. कदाचित शिर्के गँगची माणसं..? पण ती इथपर्येन्त कशी पोहचू शकतात..? जयेश त्या अवस्थेतही तर्क लावू पाहत होता.

"ये.. हत्यार निकाल... इधरइच खल्लास करते हैं इसको.." कुणीतरी मोठ्याने ओरडलं आणि पाठोपाठ कसल्याश्या लोखंडी वस्तूचा आवाज आला. आता जर हातपाय नाही हलवले, तर आपलं काही खरं नाही.. ही जाणीव होताच जयेश एकक्षण स्तब्ध झाला. मनातले विचार बाजूला सरले आणि तिथं क्रोध उत्पन्न होऊ लागला.

'असं पण मरणार आणि तसं पण मरणार.. मग का ही लाचारी पत्करू...' जयेश स्वतःशीच पुटपुटला आणि त्याने मनाचा निर्धार केला. एव्हाना त्या लोखंडी वस्तूचा आवाज कानापर्येंत येऊन पोहचला होता आणि मनगटातलं कडं सरळ करीत जयेश दातओठ खाऊ लागला.

संकटं काही पिच्छा सोडण्यासाठी तयार नव्हती. त्या संघर्षात जयेशचा कितपत टिकाव लागेल, हे त्यावेळी सांगता आलं नसतं. परंतु अनोळखी शहरातला पहिलाच दिवस आणि त्यात हा हल्ला म्हणजेच जयेशवर ओढवलेले एक निराळेच संकट वाटत होते.

पण जयेश आता पहिल्यासारखा कमजोर राहीला नव्हता. आपल्यातल्या शक्तीशी आता तो परिचित होता. एकदा तिचा वापरही करून पाहीला होता.. आणि त्यावेळेचा निकाल सकारात्मक होता. 'उठ.. खडा हो जा.. दुनिया उसीको दबाती हैं, जो पहले से झुक गया हैं...' जयेशला सुलेमान भाई आठवला.

'आपल्यावर तुटून पडणारे तीन-चार तरी असतील. सावजाचे डोळे झाकून घोळक्याने हल्ला करणारे ते जनावरच असतील, मग मार खाणारा 'माणूस' असून कसं चालेल..?'

अंगावर पडणारा एकेक वार झेलताना जयेशचा पारा चढू लागला होता. जणू कुठलेसे वादळ अंगात संचारू लागले होते. योग्य की अयोग्य याच्यापलीकडे जाऊन कृती करायची होती. मग एखाद्याचा जीव गेला तरी बेहत्तर.. कमीत कमी आपला जीव तरी वाचेल..

एखाद्याचा जीव घेणं योग्य की अयोग्य हा विचार मागे सरू लागला होता आणि त्या भेकड हल्ल्यावर प्रतिक्रिया म्हणून हळूहळू जयेशमधला रानटी पशु जागा होऊ लागला होता.

कुटुंब तुटल्यामुळे नाहीतरी जयेश आता एकटा होता.. निर्धास्त होता... आपल्यावरची सगळी बंधनं, सगळे पाश मागे सुटले होते. त्याला पशु व्हायला, मग कितीसा वेळ लागणार होता..?

क्रमशः