गँबलर : भाग ६

प्रत्येक व्यक्तीच्या स्वतःच्या अश्या मर्यादा असतात. त्यापल्याड जावायचे असेल, तर आपली कुवत ओळखून त्यादृष्टीने ठराविक उपाय योजावे लागतात. विनाउपाय आवाक्यात नसलेलं लक्ष्य प्राप्त करण्यासाठी स्वतःला झोकून देणं, कदापि उचीत ठरत नाही. आपल्या बलस्थानांसोबत संयम याकामी बऱ्याचअंशी सहाय्यक ठरतो.

दुसरा दिवस उजाडला तोच मुळी नवी आव्हानं सोबत घेऊन. घरातून बाहेर पडण्याआधीच, आईवडिलांसोबत जयेशला धक्का देणारी ती बँकेची नोटीस हाती पडली. मधल्या काळात वडिलांनी घेतलेल्या कर्जाची परतफेड न होऊ शकल्यामुळे, घरावर जप्तीची कारवाई होणार होती. उरल्यासुरल्या त्या एकमेव आधाराचे रक्षण करण्यासाठी आता कंबर कसणे, फार निकराचे झाले होते.

आईला धीर देत जयेश वडिलांसोबत तातडीने बँकेत गेला. संबंधित अधिकाऱ्यांशी गाठ घेऊन, आवश्यक ती कागदपत्रे, विनवणी अर्ज सादर करण्यात अर्धा दिवस खर्ची पडला. बँकेतून निघताना त्याच्या चेहऱ्यावरचं तेज पार झाकोळलं गेलं होतं. वडिलांनी आणि त्याने कसंबसं सतराजणांच्या हातापाया पडून मुदत वाढवून घेतली होती. वडिलांसोबत घरी आल्यावर जयेश क्षणभर देखील थांबला नाही.

कामावर जाण्याची वेळ झाली होती, अगोदरच कालची सुट्टी पगाराला भोक पाडणार होती. त्यात आणखी भर नको, म्हणून आज वेळेत कामावर पोहचणे आवश्यक होते. अर्धवेळ नोकरीतली आवक जरी कमी असली, तरी पैसा गरजेचा होता.. फक्त दोन वेळेच्या जेवणासाठी नाही.. तर मुंबईसारख्या शहरात तग धरून राहण्यासाठीसुद्धा.. नाहीतरी घर वाचवण्यासाठी पैश्याशिवाय दुसरा उपाय काय होता..?

*******

"क्यू रे जयेश, कल छुट्टी कायकु लिया...?" सुलेमान भाईनं त्याला गॅरेजच्या शटरजवळच हटकलं.

"कुछ नहीं भाईजान... बस थोडा काम था घर में.." जयेशच्या स्वरांत उदास भाव होते जे सुलेमान भाईच्या तीक्ष्ण नजरेतून सुटले नव्हते.

सुलेमान भाई म्हणजे जयेश काम करत असलेल्या गॅरेजचा मालक. वयाने पस्तीशीचा असावा, हाताखाली जयेशच्या वयाची पोरं गोळा करून आपला व्यवसाय सांभाळायचा. धंद्यात आपली इमानदारी आणि जिभेचा पक्का असलेला सुलेमान भाई म्हणजे अल्लाहच्या पाक विचारांवर चालणारा सच्चा आणि तितकाच कडवट मुसलमान होता. हाताखालची पोरं म्हणजे आपल्या रोजीरोटीसाठी हातभार लावणारे हात, असंच मानून सुलेमान भाई सगळ्यांची आपुलकीने विचारपूस करायचा.

जयेशवर तर त्याची विशेष मर्जी होती. कारण सुलेमान भाईकडे काम करणारा जयेश एकमेव हिंदू मुलगा होता. इतर मुलांसारखी बेधडक वृत्ती जयेशमध्ये नव्हती, पण कामात त्याच्यासारखा तल्लख कुणी दुसरा नव्हता. जयेशला एकदा शिकवलेल्या कामात सुलेमान भाई पुन्हा लक्ष देखील घालत नसे. जयेशचा प्रामाणिकपणा आणि शांत प्रवृत्ती सुलेमान भाईला विशेष भावत. परंतु ही शांत प्रवृत्ती जयेशचा घात करू शकते, असं देखील त्याला वाटायचं.

"देख जयेश.. अगर तुझे लगता है, मुझे नहीं बताना चाहिये.. तो मत बता.. पर ये कमजोर दिखना छोड दे.. दिखावा है ये सब... और वो भी बेवजह का.. हम कितने अच्छे हैं, साफसुथरे हैं, ये किसीको दिखाने के लिये पैदा नहीं होते.. पत्थर बनना पडता हैं बच्चा.. वरना मोम को जलाने के लिये दुनिया तैयार बैठी हैं..." सुलेमान भाई कठोर शब्दांत म्हणाला.

जयेश शांतपणे ऐकत होता.. सुलेमान भाईचे ते शब्द त्याने पूर्वीही बऱ्याचदा ऐकले होते. तेव्हाही जयेशने शांत राहणेच पसंत केले होते. पण आजचा दिवस वेगळा होता. एकामागोमाग एक घाव बसले होते.. मनाचा जो मूळ शांत स्वभाव होता, त्याची दृढता आज डगमगू लागली होती. आत कुठल्यातरी खोल पातळीवर संघर्ष सुरु होता. मनातलं खदखदणारं अशांत वादळ बाहेर पडण्यासाठी आतून जोरजोराने धडका देत होतं. त्या पातळीवर सुरु असलेलं युद्ध अनुभवताना डोळे लालबुंद झाले होते. नकळत त्यांच्या कडा ओलावू लागल्या होत्या.

"जयेश.. अरे भाई क्या हुआ...? एक मिनिट.. चल जरा.." असं म्हणत सुलेमान भाई जयेशचा खांदा पकडून त्याला आपल्या छोट्याश्या केबिनमध्ये घेऊन गेला.

जयेश स्वतःला रोखू शकला नाही. मनातलं सगळं काही त्याने सुलेमान भाईला सांगितलं. काल रुपालीने केलेला अपमान, ट्रेनमधला प्रसंग, आज सकाळी आलेली जप्तीची नोटीस आणि आपला आजवरचा प्रवास.. यात सुलेमान भाईकडून कोणतीही मदतीची अपेक्षा नव्हती. पैश्यांची तर बातच नव्हती. पण आतल्या आत तुंबलेला नैराश्याचा लोंढा बाहेर येऊ देण्यासाठी केलेली ती मोकळी वाट होती. आजवर मनातली दुःख कधी बाहेर आलीच नव्हती. परंतु आज सुलेमान भाईला सांगितल्यावर कसं हलकं वाटत होतं.

"देख जयेश.. पहले तो बात करते वक्त सामनेवाले की आँखो में आँखे डालना सिख.. और भूल जा अपनी गरिबी-वरिबी.. ऐसा कुछ नहीं होता.. दुनिया का उसूल हैं, जिसका जिगरा उसको सलाम.. मुंह खोलेगा तो भी कैसा वट दिखना चाहिये... ये ऐसे कमजोर माफिक रहेगा, तो दुनिया तेरे को और दबायेगी.. समझा क्या.. वो बँकवालो से बात करना हो तो बोल, साथ जाकर और मोहलत बढा के लेते हैं.. धीरे धीरे सब कर्जा उतर जायेगा... हा पर रही बात तेरे अपने लफडो की.. तो इतना समझ ले के सुलेमान हर वकत तेरे साथ नहीं रह सकता.. तो इन शॉर्ट तू खुद दुसरा सुलेमान बन जा.. कसम खुदा की जिगरा हैं तेरे में.. बस तू खुद को पहचान नहीं पा रहा...?" सुलेमान भाईने अख्ख भाषणच बोलून दाखवलं आणि त्याच्या एकेका वाक्याने जयेशमध्ये जोश संचारत होता.

डोळ्यांच्या पापण्यांपासून ते शरीरभर पसरलेल्या नसांनसांमधून एका अदृश्य वीजेचा सळसळता प्रवाह वाहू लागला होता. त्याचाच परिणाम की काय म्हणून संपूर्ण अंगात ताठरता आली होती. अवघ्या काही क्षणांत घडून आलेला तो बदल होता.

रात्री गॅरेजमधलं काम संपवून बाहेर पडलेला तो युवक चालताना बेफिकीर भासत होता. सुलेमान भाईनं दिलेलं चकाकतं कडं मनगटावर उठून दिसत होतं. मानेला हिसका देऊन सरळ रेषेतले केस विस्कटणारा, हा जयेश पूर्वीसारखा वाटतंच नव्हता.

*******

औद्योगिक प्रशिक्षण केंद्रात सकाळचा जिवंतपणा आला होता. दूरदूर राहणारी शेकडो मुलं तिथं जमा होऊ लागली होती. नुकत्याच येऊन गेलेल्या पावसानं परिसर कसा मोहरून गेला होता. झाडांच्या पानांवरून अजूनही दवबिंदू ओघळत होते. आवारातले मैदान लहानमोठ्या मातकट डबक्यांनी सजले होते. दिवस नवा होता, परंतु कालपरवापर्येंतच्या आठवणी ताज्याच होत्या.

धीरगंभीरपणे येणारी पावलं मुख्य प्रवेशद्वारात एकक्षण घुटमळली. ही तिच जागा होती जिथं अब्रूची लख्तरं टांगली गेली होती. त्यानं मान झटकत एक उसासा सोडला. पावलं आता आत प्रवेश करणार होती, तितक्यात कानावर साद ऐकू आली.

"ये मावशी..." समोरच्या घोळक्यातला एक उपद्रवी जीव केकाटला.

असं वाटलं, जणू गरम शिश्याचा रस त्यानं निर्दयीपणे कानात ओतला. ती हाक जयेशकडे पाहून देण्यात आली होती आणि हे सहन करणं, जयेशच्या आवाक्याबाहेरचं होतं.

"मावशी.. मावशी.. मावशी.. मावशी...."

जयेशचा जळजळीत कटाक्ष त्याच्यावर पडताच इतरांना देखील चेव चढला. रुपाली आणि तिच्या मैत्रिणींसाठी तर ती आयतीच मेजवानी होती.

याचा निकाल लागणं आवश्यक होतं.. नाहीतर हे रोजच घडलं असतं. जयेश शांतपणे चालत पुढे गेला. ज्याने सुरुवात केली तो समोरच छाती बाहेर काढून उभा होता. आपल्यामागे आपले मित्र आहेत, याची खात्री त्याला होती. खरंतर जयेशसारखा मिळमिळ्या आपलं काय वाकडं करणार.. यावर त्याच्या मनात ठाम विश्वास होता.

जवळ जात जयेश त्याच्या डोळ्यांत रोखून पाहू लागला. रागाने मुठी आवळल्या गेल्या होत्या. शरीर ताठरलं गेलं होतं. गर्दीतल्या काहीजणांना कळून चुकलं होतं. आजवर तो कुणाशीच भांडला नव्हता, जयेशला सगळेच शांत समजत आले होते. परंतु आज काहीतरी वेगळं घडत होतं. आसपासचे सगळेच श्वास रोखून त्याच्याकडे पाहू लागले.

"काय म्हणालास... पुन्हा एकदा बोल..." जयेशच्या कडक आवाजातला तो दरारा पाहून चिडवणाऱ्याच्या मनात काहीशी चलबिचल तर झाली, परंतु तरीही त्याने ती चूक केलीच...

"माव....." मुखातून इतकंच बाहेर पडलं,

आणि....

'झार्रर्रर्रर्र.....'

"आह्ह....."

जयेशच्या मनगटातलं कडं संपूर्ण ताकदीनीशी त्याच्या ओठांवरून फिरलं.. उभ्या जागीच त्यानं फतकल मारली आणि रक्तबंबाळ झालेल्या तोंडावर हात ठेवून बोंबलू लागला.

"ये धरा साल्याला..." मागून एकजण ओरडेपर्येंत जयेशचे मित्र पुढे आले होते. प्रत्येकाच्या हातात लोखंडी साखळ्या, रॉड आणि इतर साहित्य होते.

"हाय कुणाच्यात दम तर यावं पुढ्यात.. पाण्यात डुबलेली डबकी न्हाय रक्ताने भरली तर नावाचा मोटार मेकॅनिक ग्रुप न्हाय..." जयेशचा तो पवित्रा पाहून एकही जण पुढे येण्याचं धाडस करू शकला नाही.

खरंतर असं काही घडणार याची कल्पना जयेश आणि त्याच्या मित्रांना अगोदरपासूनच होती आणि म्हणूनच त्या दिवशी लावलेल्या फिल्डिंगचा प्लॅन आदल्यारात्रीच ठरला होता. अत्यंत सफाईने ही चाल खेळण्यात आली होती आणि गँबलर खऱ्या अर्थाने गँबलर म्हणून वावरू लागला होता.